7.9. WYPOSAŻENIE NADAWCZO-ODBIORCZE SSTV
Analogicznie jak
dla emisji faksymile w skład wyposażenia stacji SSTV wchodzi oprócz urządzenia
nadawczo-odbiorczego KF lub UKF modem (konwerter) SSTV i komputer z odpowiednim
oprogramowaniem. Wybór sprzętu nadawczo-odbiorczego SSTV jest obecnie bardziej
urozmaicony niż dla emisji faksymile. Spośród wielofunkcyjnych kontrolerów TNC
jednak jedynie kontroler MFJ-1278(T) pozwala na nadawanie i odbiór obrazów SSTV
w połączeniu z programami MULTICOM lub MFJCOM. Innym wielofunkcyjnym kontrolerem
dostosowanym do pracy emisjami faksymile i SSTV jest PTC-II firmy SCS. Jest on
wyposażony w procesor sygnałowy i w pierszym rzędzie przewidziany do pracy emisjami
PACTOR-I, PACTOR-II, AMTOR, RTTY, CW i pakiet radio (po dodaniu odpowiedniego modemu).
Niestety jest to urządzenie ponad dwukrotnie droższe od wielofunkcyjnego kontrolera TNC
i ponad 4-krotnie droższe od zwykłego kontrolera TNC.
Stosunkowo najprostszym i najtańszym rozwiązaniem jest użycie
jednego z opisanych powyżej konwerterów JVFAX/Hamcom w połączeniu z programami JVFAX,
GSH-PC, MSCAN lub EZSSTV. Wcześniejsze wersje programu JVFAX (do wersji 5.1 włącznie)
pozwalały jedynie na odbiór emisji SSTV, wersja 6.0 i następne pozwalają na jej
nadawanie. Są to rozwiązania najbardziej rozpowszechnione również w krajach
zachodnich.
Na rynkach zachodnich dostępne są bardziej skomplikowane
konwertery faksymile podobnych do wspomnianego konwertera satelitarnego z wyjściem
cztero- lub ośmiobitowym i ewentualnie także z dodatkowym wyjściem impulsów
synchronizacji. Wyjście impulsów synchronizacji połączone jest z dwoma najniższymi
bitami, co ogranicza efektywną liczbę odcieni szarości do 64. Oprócz konwerterów
podłączanych do złącza szeregowego dostępne są także konwertery dla złącza drukarki
j.np. "View Port" współpracujący z programami VPVGA, FAX480, JVFAX, HISCAN i
MSCAN.
Rozpowszechnione są także konwertery wyposażone we własny
układ mikroprocesorowy. Najczęściej zawierają one ośmiobitowe procesory z rodziny
8051 (80C31, 80C32 albo 80C552). Są to już właściwie inteligentne kontrolery o
funkcjach analogicznych do kontrolera TNC i pozwalające na pracę nie tylko emisją
SSTV ale i faksymile, zarówno FM jak i AM (odbiór map satelitarnych). Większość z
konwerterów przewidziana jest do współpracy z programem JVFAX. Typowymi
przedstawicielami tego typu konwerterów są "Easy Fax", "HariFax", BO-SSTV, SC-1,
SC-2, SC-3 (jest to udoskonalona wersja konwertera BO-SSTV) i SC-4. W krajach
zachodnich rozwiązania te znajdują się na trzecim miejscu pod względem
rozpowszechnienia za komparatorem JVFAX i wykorzystaniem płytki fonicznej
jako modemu.
Najnowsze generacje kontrolerów zawierają już procesory sygnałowe
i pracują na zasadzie cyfrowej obróbki sygnałów (COS). Są one jednak narazie dosyć drogie
i z tego powodu mało rozpowszechnione. Przykładem konwertera COS jest "EasyDSP"
współpracujący z programami MSCAN, GSH-PC, JVFAX, EZSSTV i JVComm95. Innym korzystnym
rozwiązaniem jest użycie jako modemu płytki fonicznej ("Soundblaster" lub podobne),
która zawiera już przetworniki analogowo-cyfrowe i cyfrowo-analogowe oraz układy
cyfrowej obróbki sygnałów. Jednym z programów wykorzystujących płytki foniczne jest
Win95-SSTV, który jak sama nazwa wskazuje pracuje pod systemem operacyjnym Windows 95,
a innym WinPix pracujący również pod systemem Windows 3.1. Ponieważ płytki foniczne
wykorzystywane są także jako modemy nadawczo-odbiorcze pakiet radio jest to
rozwiązanie bardzo opłacalne i pod względem rozpowszechnienia znajduje się na
drugim miejscu za komparatorem JVFAX. Jedyną wadą tego rozwiązania jest konieczność
dodania układu przełącznika nadawanie-odbiór ponieważ płytki foniczne nie dysponują
odpowiednim wyjściem. Jako przełączniki stosowane są najczęściej proste układy
tranzystorowe (podobne do układów zawartych w konwerterze JVFAX) podłączone do
złącza szeregowego komputera lub układy pracujące na zasadzie VOX-u i sterowane
akustycznym sygnałem wyjściowym płytki fonicznej.
Program JVFAX pozwala także na korzystanie z kilku z opisanych
norm o dłuższym czasie trwania obrazu, oprócz normy podstawowej. Podobnie jak w przypadku
systemu faksymile, JVFAX pozwala na rejestrację obrazów SSTV w formacie GIF, zestawianie
odebranych obrazów w filmy oraz nadawanie obrazów pochodzących z dowolnego źródła i
zarejestrowanych w formacie GIF. W przypadku korzystania z popularnych programów
graficznych konieczne może być dokonanie konwersji formatu obrazu. Typowymi
formatami są formaty TIFF, CUT, PCX lub IMG. Jako konwertera formatu można użyć
np. programu Graphic Workshop odczytujący i zapisujący ok. 20 najbardziej
rozpowszechnionych formatów graficznych. Następcą JVFAX pracującym pod systemem
operacyjnym Windows 95 będzie najprawdopodobniej JVComm95 autorstwa DK8JV, w obecnej
wersji współpracuje on jednak jedynie z drogim i dostępnym tylko w Niemczech
konwerterem "EasyDSP". Oprócz modem-komparatora JVFAX może współpracować z
konwerterami "EasyFax", "HariFax", MMI i "ViewPort" (konieczny jest tu dodatkowy
program rezydentny). Program wyposażony jest we wskaźnik dostrojenia (gęstości widma)
wyposażony w znaczniki ułatwiające dostrojenie nie tylko do sygnału faksymile ale i
SSTV. JVFAX nadaje i interpretuje kody VIS.
W amatorskich skrzynkach elektronicznych pakiet radio spotykane
są także rozwiązania podobne do programu JVFAX i również wymagające jedynie zastosowania
prostego konwertera sygnału. Rozwiązania konwerterów różnią się między sobą, są jednak
przeważnie podobnie proste jak konwerter JVFAX. Przykładem może być program FAXSSTV.
Innym rozpowszechnionym programem pracującym pod systemem
operacyjnym DOS i współpracującym z modemem-komparatorem jest GSH-PC. Program stawia
niewysokie jak na obecny stan techniki wymagania odnośnie wyposażenia komputera i
pracuje prawidłowo na komputerach wyposażonych w procesory 80386 i kontroler graficzny
SVGA. Program pozwala na wykorzystanie obrazów w wielu formatach graficznych jak GIF,
JPG, CMP, PCX, TGA, BMP i TIF.
Program PASOKON-TV współpracuje z wewnętrzną płytką kontrolera
dla komputerów klasy AT i pozwala na odbiór i nadawanie emisji SSTV i faksymile w różnych
standardach. W obu przypadkach możliwa jest transmisja obrazów czarno-białych i kolorowych.
Obrazy zapisywane są w formatach GIF, PCX i TGA. Konwerter wyposażony jest w układ
mikroprocesorowy i procesor sygnałowy 68901. Może on także współpracować z układami
digitalizacji obrazów. Jego uproszczone wersje PASOKON-LITE i EZSSTV współpracują z
modemem-komparatorem JVFAX.
Program BO-SSTV dla komputerów AT przewidziany jest do współpracy
z konwerterem mikroprocesorowym podłączonym do złącza szeregowego. Pozwala on na transmisję
obrazów czarnobiałych i kolorowych we wszystkich typowych normach SSTV. Jego następcą dla
systemu operacyjnego Windows 95 jest BOWIN95 współpracujący z konwereterami SC-3 i SC-4.
Specjanie dla konwertera SC-3 opracowany został program "Charlie" pracujący pod systemami
Windows 3.1 i Windows 95.
Pracę emisjami SSTV i faksymile za pomocą komputera Amiga umożliwia
konwerter mikroprocesorowy ScanMate.
Program ten opracowany przez N7CXI i VE3EC jest dostępny również
w wersji niezarejestrowanej co przesądziło o jego popularności. Jest to program 32-bitowy
pracujący wyłącznie pod systemami Windows 95 i Windows 98 i wykorzystujący jako modem
płytkę foniczną "Soundblaster" lub podobną. Program charakteryzuje się łatwą obsługą,
jest wyposażony w prosty edytor graficzny, okno nadawczo-odbiorcze, okno zawierające
galerię miniatur i wskaźnik dostrojenia (gęstości widma odbieranego sygnału). Ostatnie
jego wersje zawierają także programowy filtr cyfrowy redukujący wpływ zakłóceń i
programowy detektor wizyjny pozwalający na znianę ostrości odbieranych obrazów
(wyostrzenie lub rozmycie krawędzi).
Na rys. 7.5 przedstawiony jest schemat automatycznego przełącznika
nadawanie-odbiór (VOX) sterowanego akustycznym sygnałem wyjściowym z płytki fonicznej
pochodzącym z wyjścia linii ("Line"). Sygnał ten (a dokładniej jego ujemna połówka fali)
po wzmocnieniu za pomocą tranzystora T1 i wyprostowaniu przez diodę D2 steruje przekaźnik
"Prz. 1" poprzez tranzystor polowy (MOSFET) T2. Próg czułości układu ustalany jest za
pomocą opornika R5. Stała czasu R8C4 musi być wystarczająco duża aby przekaźnik nie
opadł w czasie dodatniej połówki fali podnośnej. Po upływie ok. 0,1 sek od zakończenia
transmisji oba tranzystory przechodzą w stan zatkania i przekaźnik opada przełączając
radiostację na odbiór. Potencjometr R3 służy do ustawienia właściwego poziomu sygnału
podawanego na wejście mikrofonowe nadajnika (zaciski TX). Opornik R2 należy dobrać tak
aby nadajnik był co najwyżej lekko przesterowany w górnej pozycji suwaka potencjometru
R3. Diody Zenera D3 i D4 zabezpieczają tranzystor T2 przed przepięciami.
[rys. 7_05]
Ozna
czenie Wartość Ozna
czenie Wartość Ozna
czenie Wartość
C1 100 - 220 nF R1 2,7 k R8 100 k do 220 k
C2 22 nF R2 10k (dobrać) R9 1k do 1k5
C3 100 - 220 nF R3 1k (ew. do 5k ) D1 1N4148
C4 0,47 - 1 ľF (nie elektolit) R4 6k8 do 10k D2 1N4148 lub Schottkiego
C5 22 - 47 ľF R5 1 M do 220 k D3 dioda Zenera 12 V
T1 BC 308B lub pod. R6 1k2 do 2k2 D4 dioda Zenera 18 V
T2 BS170 R7 4k7 do 6k8 Prz. 1 12 V
Przełącznik można wykorzystać także w trakcie pracy innymi emisjami,
jeżeli jako modem wykorzystana jest płytka muzyczna np. do pracy emisją PSK31.